Groningen
Groningse draden uit het koloniale verleden
Inleiding
In 2022 stond de manifestatie Bitterzoet Erfgoed in het teken van het koloniale- en slavernijverleden van de stad en provincie Groningen, en de doorwerking daarvan op het heden. Verschillende culturele instellingen zetten zich in om dit belangrijke onderwerp onder de aandacht te brengen door middel van lezingen, voorstellingen, tentoonstellingen en andere evenementen.
Een bijzonder project binnen deze manifestatie vond plaats in de Akerk. In opdracht van Groninger Kerken werd een indrukwekkend wandkleed gecreëerd. Het project bracht maar liefst 400 vrijwilligers samen die gezamenlijk werkten aan dit kunstwerk, dat een omvang heeft van 2,5 x 35 meter. Het ontwerp, afkomstig van de kunstenaar Hedy Tjin, verbeeldt de sporen van het slavernijverleden van Groningen en maakt daarmee de historische connecties tastbaar en zichtbaar.
Het wandkleed werd uitgevoerd in diverse technieken, waaronder quilten, punchen, tuften en borduren. Deze ambachtelijke werkwijzen gaven het wandkleed niet alleen een bijzondere textuur en diepte, maar benadrukten ook de samenwerking en inzet van de vele vrijwilligers die bijdroegen aan dit project.
De manifestatie Bitterzoet Erfgoed bood zo een platform voor reflectie en dialoog, en benadrukte het belang van het erkennen en begrijpen van de geschiedenis om inzicht te krijgen in de hedendaagse samenleving. De verschillende activiteiten en het monumentale wandkleed in de Akerk vormen samen een blijvende herinnering aan een belangrijk maar vaak onderbelicht aspect van de Groningse geschiedenis.
Groningen kende vanaf 1621 een eigen afdeling van de landelijke West-Indische Compagnie (WIC). Die heette Kamer Stad en Lande. De WIC hield zich bezig met overzeese handel in goederen en slaafgemaakten. En ook met het bestuur van Nederlandse koloniën in beide Amerika’s. De VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) was hier het voorbeeld voor. Die was al vanaf 1602 actief in de goederen- en mensenhandel in Zuidoost Afrika en Azië.
De WIC-schepen voeren in driehoek: tussen West-Afrika, beide Amerika’s en Europa. Tot slaaf gemaakte Afrikanen werden gekocht aan de Afrikaanse Westkust. En vervolgens onder vreselijke omstandigheden over de Atlantische Oceaan vervoerd. Ook de VOC en haar vaargasten en ambtenaren waren betrokken bij slavenhandel en profiteerden van slavernij in Zuidoost Azië.
Wie de overtocht overleefde, moest onder dwang werken op de plantages, of in pakhuizen en in privé huishoudens van Nederlandse kolonisten. Links in scène 1, 6, 8 en 11 van het wandkleed zien we de slaafgemaakten aan het werk op plantages voor: tabak, thee, suikerriet en cacao. Vele generaties slaafgemaakten leidden een onvrij bestaan vol angst, gebrek, verdriet en pijn op de plantages. In scène 9 verbeeldde ontwerper Hedy Tjin een vluchtpoging. De koloniale producten die de slaafgemaakten verbouwden, kwamen over zee naar Europa. De WIC had in Groningen zelfs een eigen scheepstimmerwerf. Die zien we links in scène 2 van het wandkleed. Rechts daarvan geeft het embleem van een kruidenierszaak een indruk van een schip uit die tijd.
Er werd flink geld verdiend aan de handel . Rijke Groningers investeerden hierin door aandelen te kopen in de WIC en de VOC. Daarmee vergrootten zij hun vermogen en macht. In kruidenierszaken in de stad vonden koloniale producten uiteindelijk hun weg naar de burgers. In scène 3, 5, 7 en 10 zien we dit terug in. Financiële belangen bij de koloniale handel, waar slavernij deel van uitmaakte, droegen ertoe bij dat dit systeem van institutionele uitbuiting en geweld meer dan twee eeuwen lang kon voortbestaan.
Pas in 1863 werd de Nederlandse slavernij in Suriname en de Antillen officieel afgeschaft. In Nederlands Indië gebeurde dat vanaf 1860, maar het zou tot in de 20eeeuw duren voordat slavernij overal verboden werd. Slaveneigenaren kregen in Suriname 300 gulden compensatie per slaafgemaakte. Tientallen Groningers profiteerden van deze regeling. De vrijgelatenen kregen niets. Ze moesten bovendien nog 10 jaar verplicht op de plantages blijven werken tegen een minimaal loon.
In 2022 maakte de vervaardiging van het wandkleed “Groningse draden uit het koloniale verleden” deel uit van de culturele manifestatie Bitterzoet Erfgoed. Tijdens deze manifestatie richtten musea, erfgoedinstellingen, en culturele en educatieve organisaties uit de stad en provincie Groningen hun aandacht op het slavernijverleden van de regio en de doorwerking hiervan in het heden. Stichting Groninger Kerken trad op als opdrachtgever voor het tot stand komen van dit wandkleed, waarmee zij bijdroegen aan de bewustwording en het gesprek over deze belangrijke historische thema’s.
Hedy Tjin
Hedy Tjin is een kunstenaar die bekend staat om haar veelzijdige muurschilderingen, textielprints, geïllustreerde boeken en krantencovers, allemaal met haar kenmerkende stijl: krachtige kleuren die maatschappelijke onderwerpen overbrengen. Haar werk wordt gedreven door de wens kunst te gebruiken als een voertuig voor inclusiviteit en openheid. Door levendige en stralende visuals nodigt ze het publiek uit om complexe onderwerpen op een nieuwe en aantrekkelijke manier te verkennen.
Tjin’s praktijk wordt sterk beïnvloed door culturele en etnische kwesties, vaak verwijzend naar haar vaderland, Suriname. In 2009 studeerde ze af aan de Academie voor Kunst in Utrecht met een bachelor in Illustratie. Haar werk is tentoongesteld op verschillende locaties, waaronder het Black Archives, Loods 6/SBK Amsterdam en Het Rembrandthuis Amsterdam. In 2019 werd ze genomineerd voor de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst.
Aan kunstenaar Hedy Tjin werd de opdracht gegeven om op eigentijdse wijze vorm te geven aan de geschiedenis van de slavernij in relatie tot Groningen. Historische informatie die Tjin artistiek verwerkte tijdens de ontwerpfase werd haar aangereikt door Barbara Henkes, universitair docent Geschiedenis aan de RUG en co-auteur van ‘Sporen van het slavernijverleden in Groningen’, en Lieuwe Jongsma, hoofd publiek bij de Groninger Archieven. Tjin’s interpretatie en verbeelding van deze geschiedenis dienen als krachtige herinnering aan het slavernijverleden en de doorwerking ervan in het heden.
Website: www.hedytjin.nl
Ontwerp Wandkleed
A. Tot slaaf gemaakten werken op een tabaksplantage.
B. Uitsnede van de kaart van Groningen uit 1637 met de locatie van de scheepstimmerwerf van de Groningse WIC.
C. Opdruk voor verpakkingsmateriaal dat refereert aan de koophandel en zeevaart van kruidenierszaak H.S. Bosch, op de hoek van de Oude Kijk in ’t Jatstraat, te Groningen.
D. Afbeelding van Louis Alons op veenborg Welgelegen bij Sappemeer. Louis was daar koetsier/bediende van Cornelis Star Lichtenvoort, de voormalige eigenaar van plantage Rozentak op Curaçao waar Louis vandaan kwam. Louis trouwde een lokaal meisje (twee keer zelfs) en kreeg negen kinderen. Al die kinderen trouwden ook weer in de buurt en kregen kinderen. Zo lopen er vandaag de dag in de grensstreek tussen Oost-Drenthe en Zuidoost-Groningen nog veel nazaten van Louis rond.
E. Opdruk van de winkel ‘het wapen van Groningen’ van Henricus Lieftinck aan de Gelkingestraat met verschillende handelswaar zoals tabak, sigaren, thee, chocolade. Dezelfde afbeelding van het wapen van Groningen treffen we nu nog aan boven de deur van de voormalige tabaksfabriek De Nijverheid in de Bentelaarsgang, te Groningen.
F. Theebladeren worden geplukt door een tot slaaf gemaakte op een plantage in Zuidoost Azië.
G. Opdruk met koffie, sigaren en brandewijn van de kruidenierszaak Groeneveld aan de Nieuweweg, ‘alwaar de koffiebaal uithangt’, te Groningen.
H. Vervoer van gekapt suikerriet op de plantage.
I. Tot slaaf gemaakten proberen te vluchten van een plantage waar zij gevangen worden gehouden.
J. Opdruk van koffie- en theehandel H. Smith op de hoek van de Poelestraat. Tegenwoordig het restaurant De Brander.
K. Cacaovruchten, met daarin cacaobonen, op een plantage.
L. Tot slaaf gemaakte jongen plukt cacaovruchten.
M. Penning die de twaalf bewindhebbers van de Groningse afdeling van de WIC in 1683 lieten slaan. Aan deze kant staan hun familiewapens afgebeeld samen met het logo van de WIC. Aan de andere (niet uitgebeelde) kant staat een schip voor de kust bij Elmina (West-Afrika).
Agenda
29 juni t/m 18 augustus 2024 Keti Koti – Akerk Groningen
Akerkhof 2, 9711 JB Groningen
24 juni t/m 24 september 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Akerk Groningen
Akerkhof 2
9711 JB Groningen
17 mei t/m 11 juni 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Kerk Zeerijp
Borgweg 6, Zeerijp
3 maart t/m 7 mei 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Kerk Nieuw Beerta
Hoofdweg 18, Nieuw Beerta
13 januari t/m 25 februari 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Kerk Eenrum
Kerkpad 1, Eenrum
18 februari t/m 3 juli 2022 Bitterzoet Erfgoed – Akerk Groningen
Akerkhof 2, 9711 JB Groningen
18 februari tot en met 3 juli 2022 Bitterzoet Erfgoed – Akerk Groningen
De manifestatie Bitterzoet Erfgoed besteedde in 2022 aandacht aan het slavernijverleden van de stad en provincie Groningen, en de doorwerking daarvan op het heden. Verschillende culturele instellingen gingen met dit onderwerp aan de slag. Er waren lezingen, voorstellingen, tentoonstellingen en meer.
In de Akerk werd, in opdracht van Groninger Kerken, het wandkleed gemaakt. Meer dan 400 vrijwilligers werkten samen aan de vervaardiging van het werk, dat maar liefst 2,5 x 35 meter is, naar ontwerp van kunstenaars Hedy Tjin.
Akerkhof 2
9711 JB Groningen
https://akerk.nl/
13 januari tot en met 25 februari 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Kerk Eenrum
Eenrum is een eeuwenoud dorp dat al in de middeleeuwen werd gevestigd op een wierde. De naam Eenrum is in de loop van de eeuwen ontstaan, oorspronkelijk zal het ‘Arendsheem’ betekend hebben. Het dorp had al in de veertiende eeuw een aantal steenhuizen, maar in de zestiende eeuw is er sprake van een borg, borg Oosterhuizen die in de achttiende eeuw werd gesloopt. De kerk was er al lang voor de borg: al voor de dertiende eeuw was er sprake van een kerk. Deze kerk maakt tegenwoordig deel uit van het beschermde dorpsgezicht van Eenrum.
Sleuteladres
Kerkstraat 2
tel. 0595-491872
Adres kerk
Kerkpad 1, Eenrum
www.kerkeenrum.nl
3 maart tot en met 7 mei 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Kerk Nieuw Beerta
De kerk van Nieuw Beerta is in beheer van een actieve commissie die het mogelijk maakt dat je in de kerk kan luister naar bijvoorbeeld concerten en of kan kijken naar een tentoonstelling. Als je de kerk spontaan passeert, is deze misschien gesloten. Haal dan de sleutel bij een van de sleuteladressen. Kijk op eigen gelegenheid eens rond en bewonder bijvoorbeeld met orgel dat in 1857 gebouwd werd door W. Hardorff. Kijk voor meer informatie op de website.
Sleuteladres
Hoofdweg 47 tel. 0597-521452
Kerkhoflaan 3 tel. 0597-521251
Adres kerk
Hoofdweg 18, Nieuw Beerta
www.kerknieuwbeerta.nl
17 mei tot en met 11 juni 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Kerk Zeerijp
De Jacobuskerk van Zeerijp is een imposant gebouw met de karakteristieke kenmerken van de overgang van romaans naar gotiek. Binnen zijn alle wanden van baksteenimitatie voorzien; het orgel, de preekstoel, piscina’s en rouwborden maken het bijzonder interieur compleet.
Sleuteladres
Borgweg 27 tel.06-27444266
Adres kerk
Borgweg 6, Zeerijp
www.kerkzeerijp.nl
24 juni tot en met 24 september 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Akerk Groningen
Akerkhof 2
9711 JB Groningen
www.akerk.nl
Organisatie
projectleiding
Barbara Henkes & Lieuwe Jongsma | historisch advies
Marius Breukink | projectleider
Ricardo Burgzorg | curator
Rita Berghuis – Ensing | coördinator productie wandkleed
met dank aan
400 vrijwilligers, Aimée Terburg, Beringer Hazewinkel, Comité 30 juni – 1 juli Groningen, Esli Tapilatu, Faisel Saro, Gemeente Groningen, Groninger Archieven, het Cultuurfonds, J.B. Scholtenfonds, Kunstraad Groningen, Lieuwe Stienstra Fonds, Mondriaan Fonds, Provincie Groningen, Quiltfestival Noord Groningen, TextielLab, Vriendenloterij, VSBfonds.
