Zeeland
Cargazoen, Armazoen, Retouren
Inleiding
Het wandkleed – doe mee!
Vanaf augustus 2024 wordt op verschillende locaties in Zeeland, waaronder het Maritiem Muzeeum Zeeland en het Zeeuws Museum, samengewerkt aan een driedelig wandkleed: ‘CARGAZOEN, ARMAZOEN, RETOUREN’. Tijdens het ontwerpproces riep de kunstenaar hulp in van de inwoners van Zeeland. Bij ontwerpmaaltijden werden verhalen gedeeld en getekend op speciale tafelkleden. Deze worden nu gebruikt bij de uitvoering van het wandkleed. Daarbij worden verschillende applicaties en textieltechnieken toegepast.
Iedereen is van harte welkom mee te handwerken, – je wordt begeleid door ervaren vrijwilligers. Doe je ook mee?
Waar gaat het over?
Het wandkleed refereert aan de oude traditie om belangrijke gebeurtenissen in textiel te vereeuwigen.
De Middelburgse Commercie Compagnie (MCC) legde zich in de 18e eeuw toe op trans-Atlantische slavenhandel of driehoekshandel. Hierbij voeren schepen met goederen naar de kust van West-Afrika. Daar werden de goederen geruild voor slaafgemaakten. Na de oversteek over de Atlantische Oceaan werden zij verkocht aan plantages. De MCC verhandelde meer dan 31.000 mensen.
Het wandtapijt verbeeldt de trajecten van een driehoeksreis en is vernoemd naar de benamingen van de ladingen aan boord.
CARGAZOEN verwijst naar de ruilgoederen die werden ingekocht tijdens de voorbereiding van de reis, en die aan de kust van West-Afrika werden geruild voor slaafgemaakten. Met de goederen werden mannen, vrouwen, jongens en meisjes gekocht.
ARMAZOEN is de benaming van de (levende) lading aan boord tijdens de reis vanaf de kust van West-Afrika en over de Atlantische Oceaan. De schepen van de MCC waren klein, terwijl er gemiddeld per reis 300 mensen gevangen werden gehouden.
RETOUREN heten de producten waarmee het schip vanuit de Caraïben terugkeerde naar Zeeland, zoals suiker, koffie, cacao en tabak, – door slaafgemaakten verbouwd op plantages.
Liesbeth Labeur
Liesbeth Labeur woont en werkt in Middelburg, Zeeland. Ze is daar ook geboren maar haar jeugd bracht ze door op Curaçao. In Breda studeerde ze autonome kunst aan de Academie voor kunst en vormgeving St. Joost. Labeur gebruikt graag inkt voor zowel intiemer werk als grote projecten. Haar gereformeerde achtergrond is een bron van inspiratie. Ze heeft een grote fascinatie voor geschiedenis in het algemeen. Het slavernijverleden komt vaker in haar werk terug. In 2014 organiseerde Labeur een kunstproject ter gelegenheid van de nationale herdenking van de afschaffing van de slavernij in Middelburg.
Ontwerp Wandkleed
Wat zie je?
Het drieluik verbeeldt van rechts naar links de Zeeuwse trans-Atlantische slavenhandel of driehoekshandel.
CARGAZOEN
Op het wandtapijt rechts zie je de Westkust van Afrika, waar een Nederlandse Leeuw slaafgemaakten naar de zee draagt. Op de achtergrond is Fort Elmina zichtbaar, een belangrijk fort voor de trans-Atlantische slavenhandel. In de lucht zweven drie engelen als symbool voor ‘witte onschuld’.
De eerste engel draagt een geweer en een spiegel; de tweede houdt een slaafgemaakte in zijn hand; de derde engel draagt nautische instrumenten voor de reis. Deze engelen hebben ook stoffen bij zich, die net als het geweer en de spiegel verwijzen naar de ruilgoederen of het cargazoen.
ARMAZOEN
De twee middelste tapijten tonen de overtocht van de slaafgemaakten naar de Caraïben en het leven op de plantages. Aan de rechterkant zie je een koopman en een dominee. De dominee heeft een bijbel in zijn hand, terwijl de koopman de plantage aan de linkerkant van het tapijt claimt.
De zee, afgebeeld als de Zeeuwse vlag met schepen erop, bevat notities over de dood uit een MCC-logboek. Er zijn tekeningen van een zandloper en een doodshoofd te zien, die werden gemaakt bij de vermeldingen van overlijdens aan boord. Centraal in de afbeelding zie je een rode lijn van ca 1,40 m. Dit is de gemiddelde hoogte van het tussendek van een slavenschip, de ruimte waar de slaafgemaakten ’s avonds en ’s nachts werden opgesloten. Links op het tapijt zijn suikerriet, Suriname, cactussen en huizen van Curaçao zichtbaar. In het midden zien we twee handen die zich bevrijden uit boeien. De tekening is afkomstig van een herdenkingshoofddoek van Keti Koti en symboliseert de afschaffing van de slavernij.
RETOUREN
Het wandtapijt links toont de opbrengst van de plantages die naar Holland werden verscheept: de retouren. Suiker, koffie, cacao en tabak brachten veel geld op in Europa. De slaafgemaakten en de goederen verwijzen samen naar de schilderingen op de Gouden Koets, het rijtuig uit de 19e eeuw dat lang in gebruik was bij het Nederlandse Koninklijke Huis. In het midden van dit tapijt zijn de zee, een leeuw en een kroon te zien: elementen uit het wapen van Zeeland. Het gewest Zeeland profiteerde van de trans-Atlantische slavenhandel.
Agenda
Zeeuws Museum
augustus 2024 – voorjaar 2025
Abdij (Plein)
4331 BK Middelburg
ZB Bibliotheek van Zeeland
november – december 2024
Kousteensedijk 7
4331 JE Middelburg
Maritiem Muzeeum Zeeland
augustus 2024 – voorjaar 2025
Nieuwendijk 11
4381 BV Vlissingen
Organisatie
projectpartners
Discriminatie.nl Zeeland; Keti Koti Zeeland; Maritiem Muzeeum Zeeland, ZB Bibliotheek van Zeeland; Zeeuws Archief, Zeeuws Museum in samenwerking met Four Freedoms Door het Jaar Heen.
projectteam
Jolanda Noordwijk | coördinator productie wandkleed
Pascal Elegeert en Imke Elstak | projectleiding
projectpartners | publiciteit
Roosje Vreman | sociale programma’s
met dank aan
Joke Backx, Onno Bakker, Leonard van der Berge, Annelise Bosscha – Boelpijp, Angelique Duijndam, Roosanne Goudbeek, Hannie Kool – Blokland, Marijke Leertouwer, Ferdinand Ralf, Marjan Ruiter, Siegfried Steglich, Adriënne van der Werff, Ivo van Werkhoven.
