Zuid Holland
Zuid Holland
Zuidhollandse draden uit het koloniale verleden
Inleiding
Vanaf februari 2025 wordt in werkplaatsen door heel Zuid-Holland samengewerkt aan een bijzonder, op glas in lood geïnspireerd monumentaal wandkleed van 35 x 2,5 meter, ontworpen door Marcos Kueh. Inwoners van de provincie Zuid-Holland zijn uitgenodigd om mee te helpen aan de vervaardiging van dit kunstwerk. De maaklocaties bevinden zich in Delft, Den Haag, Leiden, Rotterdam en Dordrecht. Iedereen is welkom, ongeacht ervaring met textieltechnieken zoals borduren, quilten, punchen, tuften en vilten. Grijp deze unieke kans om samen het Zuid-Hollandse verhaal van het koloniale slavernijverleden te vereeuwigen in dit wandkleed..
Doe mee!
Dat Zuid-Holland een grote rol heeft gespeeld in de economie van de slavernij is geen vraag, maar een gegeven. De provincie speelde op vele manieren en niveaus een belangrijke rol in het koloniseren van landen in het Atlantische gebied en de handel in slaven. Sterker nog, het gewest Holland had zelfs een Europese sleutelpositie als het gaat om deze handel en die van goederen die op de plantages in de kolonies werden verbouwd. Ook politiek gezien speelden de Staten van Holland een belangrijke rol in zowel de Nederlanden als daarbuiten. Vertegenwoordigers van Holland waren bijvoorbeeld de grootste zaakbepleiters voor financiële ondersteuning van de militaire acties die gericht waren tegen de opstanden. Ze gingen heel ver in het verdedigen van de plantagekoloniën. Op onderwijsinstituten in Leiden en Delft werden decennia lang koloniebestuurders opgeleid.
Stedelijke bestuurders van de provincie waren betrokken bij de oprichting van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC). Via Delft werd er vanuit Den Haag veel geld geïnvesteerd in de WIC. Ook andere steden hadden op allerlei manieren connecties met de koloniën. Soms door handel en de oprichting van plantages, maar ook door de verwerking van koloniale goederen en grondstoffen in bijvoorbeeld de Dordtse suikerindustrie of de Leidse lakenindustrie. De koloniale handel droeg aanzienlijk bij aan de status en welvaart van stedelingen uit alle lagen van de maatschappij. Scheepsbouwers profiteerden van de vraag naar schepen voor de overzeese handel, terwijl ondernemers met winkels in koloniale waren, leveranciers van goederen voor de scheepvaart en suikermakers een bloeiende economie ondersteunden.
De elite investeerde de winsten uit plantages in prestigieuze buitenhuizen en uitgestrekte tuinen, en belegde hun fortuin in kunst, wetenschappelijke collecties en andere verzamelingen. Zo was de koloniale handel niet alleen een economische motor, maar ook een drijvende kracht achter culturele en stedelijke ontwikkeling.
Provinciale musea zijn veelal schatplichtig hieraan en hebben de afgelopen jaren ook onderzoek gedaan naar hun ontstaansgeschiedenis en de herkomst van voorwerpen in het licht van het slavernijverleden.
Na de wettelijke afschaffing van de slavernij in 1863 ontvingen eigenaren van slaven financiële tegemoetkomingen. Bovendien werd de slavernij in Suriname gevolgd door het organiseren van de massale migratie en dwangarbeid van contractmigranten vanuit Azië. Dit ging gepaard met raciale vooroordelen en een economisch belang dat groter was dan het menselijke welzijn.
Marcos Kueh
Marcos Kueh (Sarawak, 1995) is een textielkunstenaar met een achtergrond in grafisch ontwerp en reclame. In zijn werk gebruikt hij textiel om alledaagse verhalen die voor hem betekenisvol zijn visueel tot uitdrukking te brengen. Dat doet hij op een manier die doet denken aan hoe de voorouders van Borneo hun dromen en legendes verbeeldden voordat het schrift vanuit het Westen werd geïntroduceerd.
In veel van zijn artistieke projecten onderzoekt hij hoe zijn land wordt waargenomen – van koloniale beschrijvingen in antropologische musea over de hele wereld tot de marketingtaal in toeristische advertenties – en plaatst deze in contrast met zijn eigen ervaringen als iemand uit een klein stadje op Borneo. Deze uiteenlopende perspectieven vormen de basis van zijn wereldbeeld en zijn bijdrage aan maatschappelijke discussies.
Ontwerp Wandkleed
Het ontwerp voor het wandkleed van Zuid-Holland, gemaakt door Marcos Kueh, is qua beeldtaal geïnspireerd op de glas-in-loodramen in kerken. Het christendom is immers bij uitstek de religie die nauw verbonden is met de slavernij en de westerse koloniale expansie.
Het verhaal van dit wandkleed begint aan de zijkanten met het slavernijverleden en eindigt in het midden met hoop en dromen voor de toekomst. Helemaal links is de afbeelding Hulde aan de Koloniën te zien, zoals die ook te vinden is op de Gouden Koets.
Hier worden de ideologieën van het verleden zichtbaar die onrecht en ongelijkheid brachten in zowel de Caribische gebieden als het voormalig Nederlands-Indië. Daarnaast zijn de Universiteit van Leiden en het Mauritshuis afgebeeld. Deze instellingen symboliseren de veranderende kennis en inzichten over het slavernijverleden. De afgebeelde Afrikaanse tot slaaf gemaakten aan de linkerkant van het wandkleed staan voor het misbruik van menselijke arbeid in het koloniale tijdperk.
Aan de rechterkant van het wandkleed zijn tot slaaf gemaakten uit Zuidoost-Azië afgebeeld. Zij dragen goederen naar een Nederlands schip, zoals die gebruikt werden door de Vereenigde Oostindische Compagnie en West-Indische Compagnie (voluit de Geoctroyeerde West-Indische Compagnie) voor de exploitatie van de koloniën.
Daarnaast zijn het Oost-Indische Huis in Delft en de VOC-haven in Rotterdam te zien, gebouwen die symbool staan voor de vaak oneerlijk verkregen rijkdom die aan de basis ligt van de historische, gewelddadig verkregen welvaart van Nederland.
Beide groepen tot slaaf gemaakten bewegen zich richting het centrum van het wandkleed. Ze worden omlijst door de symbolen van Keti Koti, de dag waarop in Suriname de wettelijke afschaffing van de slavernij in 1863 wordt herdacht.
Beide groepen tot slaaf gemaakten bewegen zich richting het centrum van het wandkleed, omlijst door de symbolen van Keti Koti. Deze herdenkingsdag, gevierd in zowel Suriname als Nederland, markeert de wettelijke afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863.
In het midden van het wandkleed wordt een parodie weergegeven op de afbeelding aan de andere kant van de Gouden Koets. Waar daar Vrouwe Holland centraal staat, zijn hier twee tot slaaf gemaakten afgebeeld. Zij schudden elkaar de hand in een gebaar van gelijkheid, een krachtig symbool van verbondenheid en erkenning.
Boven- en onderaan het wandkleed staat een citaat uit The Wretched of the Earth van de Frans-Martinikaanse psychiater en filosoof Frantz Fanon (1925-1961), een van de eersten die publiceerde over de psychische gevolgen van het kolonialisme voor zowel daders als slachtoffers. Het citaat is een aanklacht tegen de Europese welvaart, die werd verkregen ‘over de ruggen van tot slaaf gemaakten’.
Agenda
DEN HAAG
Grote of Sint-Jacobskerk
15 maart t/m 3 augustus 2025
maart – zaterdag 15 en zondag 16, VILT Along van 10.30 – 16.00 uur
maart – 19, 26, 27 van 13.00 – 16.00 uur
maart – 23, 29, 30 van 10.30 – 16.00 uur
april – 2, 3, 9, 17, 23, 24, 25, 30 van 13.00 – 16.00 uur
april – 13, 26, 27 van 10.30 – 16.00 uur * 26 april vervalt wegens Koningsdag
mei – 1, 6, 7, 12, 13, 20, 21, 22, 26, 30 van 13.00 – 16.00 uur
mei – 3, 24, 25 van 10.30 – 16.00 uur
juni – 1, 7, 21, 28 van 10.30 – 16.00 uur
juni – 3, 4, 6, 10, 17, 18, 19, 20, 25 van 13.00 – 16.00 uur
Aanmelden niet vereist!
Begeleiders: Frouckje van der Wal, Karline Lace, Janny Zantinge, Sindy Toppenberg
Rond de Grote Kerk 12, 2513 AM Den Haag
Kunstmuseum Den Haag
27 april t/m 1 juli 2025
april – 27, 29, 30 van 12.00 – 14.00 uur én 4.00 – 16.00 uur
mei – 1, 2, 3, 4 van 12.00 – 14.00 uur én 14.00 – 16.00 uur
juni – 1, 8, 28, 29 van 12.00 – 14.00 uur én 4.00 – 16.00 uur
juli – 1 van 12.00 – 14.00 uur én 4.00 – 16.00 uur
Esther van der Wegen, begeleiding
Stadhouderslaan 41, 2517 HV Den Haag
Trefpunt Laakhage
april – juni 2025
woensdag 16, 23, 30 april van 16.00 – 18.00 uur
woensdag 7, 14, 21, 28 mei van 16.00 – 18.00 uur
woensdag 4, 11, 18, 25 juni van 16.00 – 18.00 uur
Ans Wijks, begeleiding
Peilstraat 67, 2516 RG Den Haag
NEST
23 t/m 27 juni 2025
Verheeskade 321, 2121 DE Den Haag
Theater De Regentes
mei 2025
dinsdag 13, 20 en 27 mei van 14.00 – 17.00 uur
Weimarstraat 63, 2562 GR Den Haag
Bibliotheek Den Haag
Bibliotheek Nieuw Waldeck Rossinilaan 141, 2551 MR ‘s-Gravenhage
vrijdag 30 mei 14.00 – 16.00 uur
vrijdag 6 juni 14.00 – 16.00 uur
Bibliotheek Loosduinen, Loosduinse Hoofdstraat 555, 2552AE ‘s-Gravenhage
vrijdag 13 juni 14.00 – 16.00 uur
vrijdag 20 juni 14.00 – 16.00 uur
vrijdag 27 juni 14.00 – 16.00 uur
Bibliotheek Leidschenveen, Emmy Belinfantedreef 7 2492JT ‘s-Gravenhage
donderdag 12 juni 14.00 – 16.00 uur
donderdag 19 juni 14.00 – 16.00 uur
donderdag 26 juni 14.00 – 16.00 uur
Bibliotheek Ypenburg, Schrabber 8 2496SR ‘s-Gravenhage
donderdag 3 juli 11.00 – 13.00 uur
donderdag 10 juli 11.00 -13.00 uur
Aanmelden is niet nodig
GOUDA
Atelier de Zwaan, Gouda
3 mei t/m 7 juni 2025
zaterdag 3, 10, 17, 24, 31 mei – 10.00 – 15.00 uur
Hanzeweg 14, 3803 MC Gouda
ROTTERDAM | SCHIEDAM
Showroom voormalige Algemene Bedrijfsauto Combinatie BV
3 april t/m 29 juni 2025
april – donderdag 3, 10, 17, 24 van 10.00 – 16.00 uur
april – zondag 13, 20 van 11.00 – 15.00 uur
mei – zondag 4, 11, 18, 25 van 11.00 – 15.00 uur
juni – zondag 1, 8, 15, 22, 29 van 11.00 – 15.00 uur
Vilt en klusdagen voor het project:
18, 21, 23, 25 en 29 mei van 11.00 – 15.00 uur
Anke Oudshoorn en Els Snieder, coördinatie
Gustoweg 83, 3113 AC Schiedam | Rotterdam
Laurenskerk Rotterdam
16 mei van 16.00 – 19.00 uur op het Stadspodium buiten voor de kerk
12 juni van 10.00 – 12.30 uur in de kerk
14 juni van 10.00 – 14.00 uur in de kerk
DELFT
Wijkcentrum Buitengewoon, Mozartlaan 670, 2625 CZ Delft
dinsdag 11, 18, 25 februari van 10.00 – 12.00 uur
dinsdag 4, 11, 18 maart van 10.00 – 12.00 uur
Abtswoude Bloeit, Aart van de Leeuwlaan 332, 2624 LG Delft
woensdag 12, 19, 26 februari van 10.00 – 12.00 uur
woensdag 15, 12, 19 maart van 10.00 – 12.00 uur
Stunt, Vulcanusweg 307, 2624 AV Delft
woensdag 12, 19, 26 februari 13.00 – 15.00 uur
woensdag 5, 12, 19, 26 maart van 13.00 – 15.00 uur
Wijkcentrum De Hofstee, Sandinoweg 149, 2622 DW Delft
dinsdag 25 maart van 10.00 – 12.00 uur
dinsdag 1, 8, 15, 22, 29 april van 10.00 – 12.00 uur
Oude Kerk, HH Geestkerkhof 25, 2611 HP Delft
woensdag 2 april van 13.00 – 15.00 uur
dinsdag 8 april van 13.00 – 15.00 uur
woensdag 16, 23, 30 april van 10.00 – 12.00 en van 13.00 – 15.00 uur
woensdag 14, 21, 28 mei van 10.00 – 16.00 uur
coördinatie: Funda Göçer, Maaike Kalkhoven en Marieke Rolloos
LEIDEN
Wereldmuseum Leiden
11 april t/m 15 juni 2025
april – vrijdag van 11.30 – 14.00 uur: 11, 18, 25
april – zondag van 14.15 – 16.45 uur: 13, 20, 27
mei – vrijdag van 11.30 – 14.00 uur: 2, 9, 16, 23, 30
mei – zondag van 14.15 – 16.45 uur: 4, 11, 18, 25
juni – vrijdag van 11.30 – 14.00 uur: 6, 13
juni – zondag van 14.15 – 16.45 uur: 1, 8, 15
Mitch, coördinatie
Steenstraat 1, 2312 BS Leiden
Museum De Lakenhal
10 april t/m 14 juni 2025
april – donderdag van 10.00 tot 12.00 uur: 10, 17, 24
april – zaterdag 14.30 tot 16.30 uur: 12, 19
mei – donderdag van 10.00 tot 12.00 uur: 1, 8, 15, 22, 29
mei – zaterdag 14.30 tot 16.30 uur: 3, 10, 17, 24, 31
juni – donderdag van 10.00 tot 12.00 uur: 5, 12
juni – zaterdag 14.30 tot 16.30 uur: 7, 14
Oude Singel 32, 2312 RA Leiden
Verweven Verleden: stadswandeling slavernijverleden Leiden
31 mei 2025
DORDRECHT
Cultureel Educatief Centrum Dordrecht
22 februari t/m 1 juli 2025
22 februari van 12.00 – 17.00 uur, opening
maart – 6, 13, 14, 20, 21, 27 van 11.00 – 14.00 uur
april – donderdag 10, 17, 24 van 11.00 – 14.00 uur
april – vrijdag 11, 18, 25 van 11.00 – 14.00 uur
mei – donderdag 1, 15, 22 van 11.00 – 14.00 uur
mei – vrijdag 2, 9, 16, 23, 30 van 11.00 – 14.00 uur
14 juni – Stadswandeling Slavernijverleden Dordrecht van 13.00 – 14.30 uur
1 juli – Keti Koti Festival Dordrecht
Stationsplein 3, 3311 JV Dordrecht
Organisatie
projectpartners
Bibliotheek Den Haag, Canidream, Comité 30 juni – 1 juli Den Haag, Comité 30 juni – 1 juli Leiden, Cultureel Educatief Centrum Dordrecht, DelftsPeil, De Nieuwe Regentes, Erfgoedhuis Zuid-Holland, Kunstmuseum Den Haag, Museum De Lakenhal, NEST, Oude en Nieuwe Kerk Delft, ROC Mondriaan, Stichting Gedeeld Verleden Gezamenlijke Toekomst, Stichting Grote of Sint-Jacobskerk, Stichting Wijkcollectie, Stroom Den Haag, Universiteit Leiden, Urban Chicks With Brains, Wereldmuseum Leiden
projectleiding
Caroline Grootenboer | projectleider, coördinator productie wandkleed
Frouckje van der Wal | communicatie
Jeffrey Salimin | video
Karwan Fatah-Black | historisch advies
Myriam S. Robert | fotografie
met dank aan
Adiam Tseggai, Carlos Goncalves, Diana Vlet, Dijkxhoorn Bouwgroep, Ella Oosterwijk, Elles van Vegchel, Emmelien Matthijsse, Floor Vierenhalm, Folkert Blaauw, Githa Biekman, Glenn Weisz, Heske ten Cate, Irene Smit, Jacintha Groen – Stewart, Jet van Overeem, Joan Biekman, Laudie Francken, Lilian Callender, Marielle Hendriks, Mariëlle Pals, Margriet Schavemaker, Marjet Roerink, Mary Hessing, Mehamed el Fadili, Merugia Vrede, Michelle Schulkens, Mieke Klaver, Nanette Bos, Nathalie van der Hak, Nicole van Dijk, Niels van Ham, Nyncke Graafland – van den Berg, Odine Burghouwt, PEP Den Haag, Richard van der Veen, Rob Perrée, Rowan van der Stelt, Sam Hermans, Saskia Kuus, Sidney Breidel, Tanja Elstgeest, Wendy Meijer, Wim Pijbes, Wietske Verkuyl, Wytske Visser, Yasmijn Jarram.
