Zuid Holland
Zuid Holland
Zuidhollandse draden uit het koloniale verleden
Inleiding
Vanaf februari 2025 wordt in werkplaatsen door heel Zuid-Holland samengewerkt aan een bijzonder, op glas in lood geïnspireerd monumentaal wandkleed van 35 x 2,5 meter, ontworpen door Marcos Kueh. Inwoners van de provincie Zuid-Holland zijn uitgenodigd om mee te helpen aan de vervaardiging van dit kunstwerk. De maaklocaties bevinden zich in Delft, Den Haag, Leiden, Rotterdam en Dordrecht. Iedereen is welkom, ongeacht ervaring met textieltechnieken zoals borduren, quilten, punchen, tuften en vilten. Grijp deze unieke kans om samen het Zuid-Hollandse verhaal van het koloniale slavernijverleden te vereeuwigen in dit wandkleed..
Doe mee!
Dat Zuid-Holland een grote rol heeft gespeeld in de economie van de slavernij is geen vraag, maar een gegeven. De provincie speelde op vele manieren en niveaus een belangrijke rol in het koloniseren van landen in het Atlantische gebied en de handel in slaven. Sterker nog, het gewest Holland had zelfs een Europese sleutelpositie als het gaat om deze handel en die van goederen die op de plantages in de kolonies werden verbouwd. Ook politiek gezien speelden de Staten van Holland een belangrijke rol in zowel de Nederlanden als daarbuiten. Vertegenwoordigers van Holland waren bijvoorbeeld de grootste zaakbepleiters voor financiële ondersteuning van de militaire acties die gericht waren tegen de slavenopstanden. Ze gingen heel ver in het verdedigen van de plantagekoloniën. Op onderwijsinstituten in Leiden en Delft werden decennia lang koloniebestuurders opgeleid.
Stedelijke bestuurders van de provincie waren betrokken bij de oprichting van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC). Via Delft werd er vanuit Den Haag veel geld geïnvesteerd in de WIC. Ook andere steden hadden op allerlei manieren connecties met de koloniën. Soms door handel en de oprichting van plantages, maar ook door de verwerking van koloniale goederen, zoals de Dordtse suikerindustrie of de lakenindustrie in Leiden. De koloniale handel verhoogde de status en welvaart van elitaire stedelingen die met de winsten van de plantages grote buitenhuizen en tuinen aanlegden en hun geld belegden in diverse verzamelingen.
Provinciale musea zijn veelal schatplichtig hieraan en hebben de afgelopen jaren ook onderzoek gedaan naar hun ontstaansgeschiedenis en de herkomst van voorwerpen in het licht van het slavernijverleden.
Na de afschaffing van de slavernij in 1863 ontvingen eigenaren van slaven financiële tegemoetkomingen. Bovendien werd de slavernij in Suriname gevolgd door het organiseren van de massale migratie en dwangarbeid van contractmigranten vanuit Azië. Dit ging gepaard met raciale vooroordelen en een economisch belang dat groter was dan het menselijke welzijn.
Marcos Kueh

Marcos Kueh (Sarawak, 1995) is een textielkunstenaar met een achtergrond in grafisch ontwerp en reclame. In zijn werk gebruikt hij textiel om alledaagse verhalen die voor hem betekenisvol zijn visueel tot uitdrukking te brengen – op een manier die doet denken aan hoe de voorouders van Borneo hun dromen en legendes verbeeldden voordat het schrift vanuit het Westen werd geïntroduceerd.
In veel van zijn artistieke onderzoeksprojecten onderzoekt hij hoe zijn land wordt waargenomen – van koloniale beschrijvingen in antropologische musea over de hele wereld tot de marketingtaal in toeristische advertenties – en plaatst hij deze in contrast met zijn eigen ervaringen als iemand uit een klein stadje op Borneo. Deze uiteenlopende perspectieven vormen de basis van zijn wereldbeeld en zijn bijdrage aan maatschappelijke discussies.
Ontwerp Wandkleed
Het ontwerp voor het wandkleed van Zuid-Holland, gemaakt door Marcos Kueh, is qua beeldtaal geïnspireerd op de glas-in-loodramen in kerken. Het christendom is immers bij uitstek de religie die nauw verbonden is met de westerse koloniale expansie.
Het verhaal van dit wandkleed begint aan de zijkanten met het slavernijverleden en eindigt in het midden met hoop en dromen voor de toekomst. Helemaal links is de afbeelding Hulde aan de Koloniën te zien, zoals die ook te vinden is op de Gouden Koets.
Hier worden de ideologieën van het verleden zichtbaar die onrecht en ongelijkheid brachten in zowel de Caribische gebieden als Nederlands-Indië. Daarnaast zijn de Universiteit van Leiden en het Mauritshuis afgebeeld. Deze instellingen symboliseren de veranderende kennis en inzichten over het slavernijverleden. De afgebeelde Afrikaanse tot slaaf gemaakten aan de linkerkant van het wandkleed staan voor het misbruik van menselijke arbeid in het koloniale tijdperk.
Aan de rechterkant van het wandkleed zijn tot slaaf gemaakten uit Zuidoost-Azië afgebeeld. Zij dragen goederen naar een Nederlands schip, zoals die gebruikt werden door de Vereenigde Oostindische Compagnie en West-Indische Compagnie (voluit de Geoctroyeerde West-Indische Compagnie) voor de exploitatie van de koloniën.
Daarnaast zijn het Oost-Indische Huis in Delft en de VOC-haven in Rotterdam te zien, gebouwen die symbool staan voor de vaak oneerlijk verkregen rijkdom die aan de basis ligt van de historische, gewelddadig verkregen welvaart van Nederland.
Beide groepen tot slaaf gemaakten bewegen zich richting het centrum van het wandkleed. Ze worden omlijst door de symbolen van Keti Koti, de dag waarop in Suriname de afschaffing van de slavernij in 1863 wordt herdacht.
Het midden van het wandkleed vormt een parodie op de afbeelding aan de andere kant van de Gouden Koets. In plaats van Vrouwe Holland in het centrum zijn hier twee tot slaaf gemaakten afgebeeld die elkaar in een gebaar van gelijkheid de hand schudden. Daaromheen zijn de nazaten van tot slaaf gemaakten te zien, die genieten van vrije tijd in plaats van te dienen of te lijden onder ongelijkheid.
Boven- en onderaan het wandkleed staat een citaat uit The Wretched of the Earth van de Frans-Martinikaanse psychiater en filosoof Frantz Fanon (1925-1961), een van de eersten die publiceerde over de psychische gevolgen van het kolonialisme voor zowel daders als slachtoffers. Het citaat is een aanklacht tegen de Europese welvaart, die werd verkregen ‘over de ruggen van tot slaaf gemaakten’.
Agenda
Grote of Sint-Jacobskerk
maart t/m juli 2025
woensdag t/m zondag van 11.00 – 16.00 uur
Rond de Grote Kerk 12
2513 AM Den Haag
Wijkcentrum Buitengewoon, Mozartlaan 670, 2625 CZ Delft
dinsdag 11, 18, 25 februari van 10.00 – 12.00 uur
dinsdag 4, 11, 18 maart van 10.00 – 12.00 uur
Abtswoude Bloeit, Aart van de Leeuwlaan 332, 2624 LG Delft
woensdag 12, 19, 26 februari van 13.00 – 15.00 uur
woensdag 15, 12, 19 maart van 13.00 – 15.00 uur
Stunt, Vulcanusweg 307, 2624 AV Delft
woensdag 12, 19, 26 februari 13.00 – 15.00 uur
woensdag 5, 12, 19, 26 maart van 13.00 – 15.00 uur
woensdag 2, 9, 16, 23, 30 april van 10.00 – 12.00 uur
Wijkcentrum De Hofstee, Sandinoweg 149, 2622 DW Delft
dinsdag 26 maart van 10.00 – 12.00 uur
dinsdag 1, 8, 15, 22, 29 april van 10.00 – 12.00 uur
Oude Kerk, HH Geestkerkhof 25, 2611 HP Delft
woensdag 2, 9, 16, 23, 30 april van 13.00 – 15.00 uur
coördinatie Delft: Funda Göçer, Maaike Kalkhoven en Marieke Rolloos
Bibliotheek Den Haag
Spui 68, 2511 BT ‘s-Gravenhage
Wereldmuseum Leiden
6 april t/m 15 juni 2025
Mitch, coördinatie
Steenstraat 1, 2312 BS Leiden
Museum De Lakenhal
6 april t/m 15 juni 2025
Oude Singel 32, 2312 RA Leiden
Cultureel Educatief Centrum Dordrecht
22 februari t/m 29 maart 2025
22, 23, 26, 27, 28 februari van 10.00 – 14.00 uur
1, 5, 6, 7, 12, 13, 14, 15, 19, 20, 21, 26, 27, 28, 29 maart van 10.00 – 14.00 uur
Stationsplein 3, 3311 JV Dordrecht
NEST
Verheeskade 321, 2121 DE Den Haag
showroom voormalige Algemene Bedrijfsauto Combinatie BV
1 maart t/m 29 juni 2025
Gustoweg 83, 3113 AC Schiedam/Rotterdam

18 februari tot en met 3 juli 2022 Bitterzoet Erfgoed – Akerk Groningen
De manifestatie Bitterzoet Erfgoed besteedde in 2022 aandacht aan het slavernijverleden van de stad en provincie Groningen, en de doorwerking daarvan op het heden. Verschillende culturele instellingen gingen met dit onderwerp aan de slag. Er waren lezingen, voorstellingen, tentoonstellingen en meer.
In de Akerk werd, in opdracht van Groninger Kerken, het wandkleed gemaakt. Meer dan 400 vrijwilligers werkten samen aan de vervaardiging van het werk, dat maar liefst 2,5 x 35 meter is, naar ontwerp van kunstenaars Hedy Tjin.
Akerkhof 2
9711 JB Groningen
https://akerk.nl/

13 januari tot en met 25 februari 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Kerk Eenrum
Eenrum is een eeuwenoud dorp dat al in de middeleeuwen werd gevestigd op een wierde. De naam Eenrum is in de loop van de eeuwen ontstaan, oorspronkelijk zal het ‘Arendsheem’ betekend hebben. Het dorp had al in de veertiende eeuw een aantal steenhuizen, maar in de zestiende eeuw is er sprake van een borg, borg Oosterhuizen die in de achttiende eeuw werd gesloopt. De kerk was er al lang voor de borg: al voor de dertiende eeuw was er sprake van een kerk. Deze kerk maakt tegenwoordig deel uit van het beschermde dorpsgezicht van Eenrum.
Sleuteladres
Kerkstraat 2
tel. 0595-491872
Adres kerk
Kerkpad 1, Eenrum
www.kerkeenrum.nl

3 maart tot en met 7 mei 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Kerk Nieuw Beerta
De kerk van Nieuw Beerta is in beheer van een actieve commissie die het mogelijk maakt dat je in de kerk kan luister naar bijvoorbeeld concerten en of kan kijken naar een tentoonstelling. Als je de kerk spontaan passeert, is deze misschien gesloten. Haal dan de sleutel bij een van de sleuteladressen. Kijk op eigen gelegenheid eens rond en bewonder bijvoorbeeld met orgel dat in 1857 gebouwd werd door W. Hardorff. Kijk voor meer informatie op de website.
Sleuteladres
Hoofdweg 47 tel. 0597-521452
Kerkhoflaan 3 tel. 0597-521251
Adres kerk
Hoofdweg 18, Nieuw Beerta
www.kerknieuwbeerta.nl

17 mei tot en met 11 juni 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Kerk Zeerijp
De Jacobuskerk van Zeerijp is een imposant gebouw met de karakteristieke kenmerken van de overgang van romaans naar gotiek. Binnen zijn alle wanden van baksteenimitatie voorzien; het orgel, de preekstoel, piscina’s en rouwborden maken het bijzonder interieur compleet.
Sleuteladres
Borgweg 27 tel.06-27444266
Adres kerk
Borgweg 6, Zeerijp
www.kerkzeerijp.nl

24 juni tot en met 24 september 2023 Het wandkleed reist door de provincie Groningen – Akerk Groningen
Akerkhof 2
9711 JB Groningen
www.akerk.nl
Organisatie
projectpartners
Bibliotheek Den Haag, Canidream, Comité 30 juni – 1 juli Den Haag, Comité 30 juni – 1 juli Leiden, Cultureel Educatief Centrum Dordrecht, DelftsPeil, De Nieuwe Regentes, Erfgoedhuis Zuid-Holland, Kunstmuseum Den Haag, Museum De Lakenhal, NEST, Oude en Nieuwe Kerk Delft, ROC Mondriaan, Stichting Gedeeld Verleden Gezamenlijke Toekomst, Stichting Grote of Sint-Jacobskerk, Stichting Wijkcollectie, Stroom Den Haag, Universiteit Leiden, Urban Chicks With Brains, Wereldmuseum Leiden
projectleiding
Caroline Grootenboer | projectleider, coördinator productie wandkleed
Frouckje van der Wal | communicatie
Jeffrey Salimin | video
Karwan Fatah-Black | historisch advies
Myriam S. Robert | fotografie
met dank aan
Adiam Tseggai, Carlos Goncalves, Diana Vlet, Ella Oosterwijk, Elles van Vegchel, Emmelien Matthijsse, Floor Vierenhalm, Folkert Blaauw, Githa Biekman, Glenn Weisz, Heske ten Cate, Irene Smit, Jacintha Groen – Stewart, Jet van Overeem, Joan Biekman, Laudie Francken, Lilian Callender, Marielle Hendriks, Mariëlle Pals, Margriet Schavemaker, Marjet Roerink, Mary Hessing, Mehamed el Fadili, Merugia Vrede, Michelle Schulkens, Mieke Klaver, Nanette Bos, Nathalie van der Hak, Nicole van Dijk, Niels van Ham, Nyncke Graafland – van den Berg, Odine Burghouwt, PEP Den Haag, Rob Perrée, Rowan van der Stelt, Sam Hermans, Saskia Kuus, Sidney Breidel, Tanja Elstgeest, Wendy Meijer, Wim Pijbes, Wietske Verkuyl, Wytske Visser, Yasmijn Jarram.


